Binlerce y\u0131ld\u0131r varl\u0131\u011f\u0131n\u0131 s\u00fcrd\u00fcren tiyatro bug\u00fcn art\u0131k son nefesini mi veriyor... Az da olsa, her g\u00f6sterimde yerini alan izleyiciler art\u0131k sevdi\u011fine kar\u015f\u0131 son g\u00f6revini yapan ziyaret\u00e7iler mi? Bir g\u00fcn merhumu nas\u0131l bilirdiniz gibi bir soruyla kar\u015f\u0131la\u015ft\u0131\u011f\u0131nda bu soruyu yan\u0131tlayabilecek ka\u00e7 \u2018babayi\u011fit\u2019 kald\u0131 acaba? Geni\u015f halk y\u0131\u011f\u0131nlar\u0131nda tiyatronun yeri ve \u00f6nemi ne? Peki, ya k\u00fc\u00e7\u00fck bir az\u0131nl\u0131k i\u00e7in?Yoklu\u011fu ya\u015fam\u0131m\u0131zdan neyi eksiltecek? Belki ailemizin bir b\u00fcy\u00fc\u011f\u00fcn\u00fc yitirmenin ac\u0131s\u0131; peki, ama neyi eksiltecek? Kabaca k\u00fct\u00fc\u011fe kaydoldu\u011fu tarihi \u0130\u00d6500 olarak belirlesek bile (ki do\u011fumu \u00e7ok daha \u00f6nceye gider) 2500 ya\u015f\u0131ndaki bu \u201cihtiyar\u0131n\u201d (eril vurguya dikkatinizi \u00e7ekerim) atacak kur\u015funu mu bitti? Art\u0131k \u201ctaht\u0131nda\u201d (otorite vurgusuna dikkatinizi \u00e7ekerim) bir ba\u015fkas\u0131 m\u0131 oturuyor? Onun yerine bir imitasyonu koyduysa\/koymak durumunda kald\u0131ysa bunda en az sorumlulu\u011fu olan onun \u201cizleyicisi\u201d olan (pasifle\u015ftirilme vurgusuna dikkatinizi \u00e7ekerim) kad\u0131nlar ve erkeklerdir. <\/p align=\"justify\">\r\n
Bir t\u00fcmce i\u00e7ine koyarsak; \u201ctiyatro\u201d, son kertede bir etkinlik olmas\u0131 dolay\u0131s\u0131yla, bu t\u00fcmcenin y\u00fcklemidir. \u00d6zne (al\u0131mlay\u0131c\u0131) ile y\u00fcklemin aras\u0131ndaki uzakl\u0131\u011fa bakarsak art\u0131k bu t\u00fcmcenin ne dedi\u011fi anla\u015f\u0131lamayacak denli birbirinden uzakla\u015ft\u0131\u011f\u0131n\u0131 g\u00f6r\u00fcr\u00fcz. Hi\u00e7bir d\u00f6nemde tiyatro b\u00f6ylesi bir uzmanla\u015fmayla par\u00e7alanmam\u0131\u015ft\u0131. Art\u0131k yazarl\u0131\u011f\u0131ndan oyunculu\u011funa, sahneye koyuculu\u011fundan ele\u015ftirmenli\u011fine, sahne tasar\u0131m\u0131ndan i\u015fletmecili\u011fine kadar atomlar\u0131na par\u00e7alanarak ve 'e\u011fitimi' verilerek ve de par\u00e7alar\u0131n birbirleriyle kuracaklar\u0131 ili\u015fki de belirlenerek (hiyerar\u015fik vurguya dikkatinizi \u00e7ekerim) tiyatro teknik bir sorun haline indirgenmi\u015ftir. (\u0130zleyici e\u011fitimi veren b\u00f6l\u00fcmlerin de a\u00e7\u0131lmas\u0131yla bu alandaki b\u00fcy\u00fck bir eksiklik giderilecektir :-P) Oysa tiyatroyu yaln\u0131zca teknik bir s\u00fcrece indirgetme \u00e7abas\u0131 a\u00e7\u0131k\u00e7a siyasald\u0131r ve tiyatronun do\u011frudanl\u0131k ve dolay\u0131ms\u0131z ili\u015fkiden ald\u0131\u011f\u0131 gizilg\u00fcc\u00fc k\u00f6reltir. <\/p align=\"justify\"> \r\n
Tiyatro, bug\u00fcn insan\u0131n elinde kalan ender sihirlerden biri; belki de teki. Varl\u0131\u011f\u0131 ve anlam\u0131 ger\u00e7ekle\u015fme an\u0131nda izleyicisiyle kurdu\u011fu ili\u015fkiden kaynaklan\u0131r. Bu insan\u0131n derinliklerinden kaynaklanan b\u00fcy\u00fcsel bir ili\u015fkidir. Lorca'n\u0131n duende ad\u0131n\u0131 verdi\u011fi bir g\u00fc\u00e7t\u00fcr. \"\u00c7al\u0131\u015fma de\u011fildir. Bir m\u00fccadeledir, bir yetenek meselesi de\u011fildir, an\u0131nda yaratma meselesidir. Bu herkesin hissetti\u011fi ama hi\u00e7bir filozofun a\u00e7\u0131klayamad\u0131\u011f\u0131 gizemli g\u00fc\u00e7 \u00f6zetle topra\u011f\u0131n g\u00fcc\u00fcd\u00fcr.\"(*) der Lorca. Tiyatroyu duendesiz d\u00fc\u015f\u00fcnmek m\u00fcmk\u00fcn de\u011fildir. Oysa bug\u00fcn kendine bi\u00e7ilen donu giymek zorunda kalan tiyatro ise kuru ve cans\u0131z bir teknik beceriden ibarettir. Bu durumuyla da varolu\u015f nedenini yads\u0131r. Canl\u0131, an\u0131nda ve belirlenemez yap\u0131s\u0131yla tehlike arz eden tiyatro cans\u0131zla\u015ft\u0131r\u0131larak dondurulmu\u015ftur. Dahas\u0131 izleyiciyi yok say\u0131p karanl\u0131\u011fa g\u00f6merek bu ili\u015fkide bask\u0131n taraf da belirlenip; kar\u015f\u0131l\u0131kl\u0131l\u0131k, e\u015fitlik gibi idealler sakatlanmaktad\u0131r. Bu izleyiciyi susturma edimi, egemen olan\u0131n bireyi sessizlik k\u00fclt\u00fcr\u00fcne hapsedip toplumsal olan\u0131 d\u00f6n\u00fc\u015ft\u00fcrme olanaklar\u0131ndan yoksun b\u0131rakma tavr\u0131yla \u00f6rt\u00fc\u015ferek egemen ideolojiyi besler. Muhalif \u00f6z\u00fcn\u00fc yitiren sanat\u0131n kendi varolu\u015f nedenini ortadan kald\u0131rd\u0131\u011f\u0131n\u0131 d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcrsek; izleyicisini karanl\u0131\u011fa g\u00f6men her oyun ilk \u00f6nce kendine ihanet eder. <\/p align=\"justify\">\r\n
Her \u015feyden \u00f6nce unutulmamas\u0131 gereken tiyatronun kendine \u00f6zg\u00fc bir dili oldu\u011fu, bu dil arac\u0131l\u0131\u011f\u0131yla izleyicisiyle ba\u011flant\u0131 kurdu\u011fu ve s\u0131k\u0131nt\u0131lar\u0131n\u0131 ifade etti\u011fi ger\u00e7e\u011fidir. Bu dil tiyatro ediminin b\u00fct\u00fcn\u00fcne i\u00e7kindir. Onu bir metin sorununa indirgemek \u00e7ok b\u00fcy\u00fck bir haks\u0131zl\u0131k olacakt\u0131r, aksi halde g\u00f6sterimin kendisi gereksiz bir fazlal\u0131k olacakt\u0131r. (\u00dcstelik unutulmamal\u0131d\u0131r ki metin, s\u0131k\u0131 bir yolda\u015f\u0131 olsa da, onun do\u011fumuna e\u015flik eden \u00f6gerin aras\u0131nda de\u011fildir. Dans, jest ve devinimden do\u011fan tiyatro bir g\u00f6sterim sanat\u0131d\u0131r.) Etkinli\u011fin b\u00fct\u00fcnl\u00fc\u011f\u00fcnde beden bulan tiyatronun bu dili ise, bug\u00fcn varoldu\u011fu haliyle kendini ifade edebilmekten uzakt\u0131r. Kabul etmek gerekir ki d\u00fcnya yeni bir d\u00f6nemin e\u015fi\u011fine \u00e7oktan ad\u0131m\u0131n\u0131 atm\u0131\u015f durumdad\u0131r. Bug\u00fcn\u00fcn d\u00fcnyay\u0131 alg\u0131lama, d\u00fcnyaya bakma bi\u00e7imi dahi de\u011fi\u015fmi\u015f olan insan\u0131 i\u00e7in art\u0131k eskimi\u015f, ge\u00e7erli\u011fini yitirmi\u015f bir dille kendini ifade etmeye \u00e7al\u0131\u015fan tiyatro ya\u015famsal de\u011fildir. Bu a\u00e7mazdan s\u0131yr\u0131lman\u0131n olas\u0131 yollar\u0131ndan biri \u00e7a\u011f\u0131n\u0131n insan\u0131yla ileti\u015fim kurabilecek ve kendi biricikli\u011fini ortaya koyabilecek yeni bir dili \u00fcretebilmesinden ge\u00e7er. Bu \u00fcretimin iki temel itkisi ise g\u00fcn\u00fc yakalamak ve g\u00fcn\u00fcn dayatmalar\u0131na direnebilmek olmal\u0131d\u0131r. <\/p align=\"justify\"> \r\n
Yeni bir dil aray\u0131\u015f\u0131 her \u015feyden \u00f6nce bir ser\u00fcvendir ve yerle\u015filen topraklar\u0131 derhal terk etmeyi gerektirir. Bu alelade bir yolculuk de\u011fildir. Karanl\u0131k sularda yap\u0131lan bu yolculuk, ancak d\u00fcnyan\u0131n do\u011fru bir ba\u011flama oturtularak okunabilmesiyle olas\u0131d\u0131r. Bu bir bak\u0131\u015f, bir duru\u015f sorunudur. Her \u015feyden \u00f6nce bir ger\u00e7e\u011fin alt\u0131n\u0131 \u00e7izmekte yarar var; tiyatroda ge\u00e7mi\u015fe ait bir dili, bir s\u00f6ylemi kullanma egemen ideolojinin yeniden \u00fcretiminden ba\u015fka bir i\u015fe yarmayacakt\u0131r. S\u00f6ylemeye \u00e7al\u0131\u015f\u0131lan ne olursa olsun s\u00f6yleme bi\u00e7imiyle -bir dizge olarak dil ile- tam tersi bir bilinci \u00fcretmesi olas\u0131. Bu noktada dilin ikili yap\u0131s\u0131n\u0131 g\u00f6zden ka\u00e7\u0131rmamak gerekir. Bir ileti\u015fim arac\u0131 de\u011fildir yaln\u0131zca, egemen sistemin dayatmac\u0131 yap\u0131lar\u0131n\u0131 da bir model olarak i\u00e7inde bar\u0131nd\u0131r\u0131r. Bu ba\u011flamda da tiyatronun var olan dili egemen sistemin g\u00fcd\u00fcleyen k\u00fclt\u00fcrel yap\u0131lar\u0131n\u0131n s\u00fcrd\u00fcr\u00fclmesine hizmet ederek, stat\u00fckoyu besler ve sistemi g\u00fc\u00e7l\u00fc k\u0131lar. Neyi \u00f6\u011fretece\u011fini, nas\u0131l \u00f6\u011fretece\u011fini ve bunlar\u0131n nas\u0131l de\u011ferlendirilece\u011fini yap\u0131land\u0131rarak d\u00fczenler. Bu noktada tiyatronun yapmas\u0131 gereken; derhal kendi \u00f6z\u00fcnde bar\u0131nd\u0131rd\u0131\u011f\u0131 muhalif g\u00fcce d\u00f6nmesi ve bunu yaparken de totaliter, se\u00e7kinci, hiyerar\u015fik, s\u00f6m\u00fcrgen eril bilincin yeniden \u00fcretimini y\u0131kacak bir dille kendini ifade etmesidir. <\/p align=\"justify\">\r\n","column_2":"
Gelenek\u00e7i tiyatro, dayat\u0131lan bir ya\u015fam dramaturgisinin kar\u015f\u0131l\u0131\u011f\u0131 olan totaliter-eril bir modelin k\u00fclt\u00fcrel yans\u0131mas\u0131d\u0131r. \u00dcretilen ve yeniden \u00fcretilen bu model arac\u0131l\u0131\u011f\u0131yla sistemin bir par\u00e7as\u0131 olur, onu i\u00e7selle\u015ftirir. Ancak egemen olan\u0131 lanetleyen bir yap\u0131t kendini ve di\u011fer ezilen unsurlar\u0131 \u00f6zg\u00fcrle\u015ftirebilme gizilg\u00fcc\u00fcn\u00fc i\u00e7inde bar\u0131nd\u0131rabilir. Ya ak\u0131l dahil her \u015feyi evcille\u015ftiren ideolojiye teslim olacak ve ona hizmet edecek ya da muhalif olacak, uzla\u015fmayacak ve \u00f6zg\u00fcr kalacak. Bu olduk\u00e7a \u00f6nemli bir ayr\u0131md\u0131r, \u00e7\u00fcnk\u00fc uzla\u015fma var olan toplumsal ili\u015fkileri ve olu\u015fumlar\u0131 yeniden \u00fcretirken, uzla\u015fmaz ve y\u0131k\u0131c\u0131 tav\u0131r demokratik ve \u00f6zg\u00fcrle\u015ftirici bir de\u011fi\u015fimi k\u0131\u015fk\u0131rtacakt\u0131r; ki bu, devletin bir ideolojik ayg\u0131t\u0131 olmay\u0131 da a\u00e7\u0131k\u00e7a bir reddedi\u015ftir. Dolay\u0131s\u0131yla da tiyatro, k\u00fclt\u00fcre k\u00fclt\u00fcrel bir ba\u015fkald\u0131r\u0131 alan\u0131 olmal\u0131d\u0131r. <\/p align=\"justify\">\r\n
\u00d6ncelikle, ayd\u0131nlar\u0131m\u0131z da dahil olmak \u00fczere, iliklerimize kadar i\u015fleyen tiyatroya kar\u015f\u0131 muhafazakar duru\u015fumuzu de\u011fi\u015ftirmemiz gerekiyor. Entelekt\u00fcel d\u00fczlemde devrimci olan bir az\u0131nl\u0131k bile, duygusal d\u00fczlemde s\u00f6m\u00fcrgen totaliter bilince teslim olabilmektedir. Bireyler bir \u00e7ok durumda nas\u0131l ko\u015fulland\u0131r\u0131lm\u0131\u015f olduklar\u0131n\u0131n ayr\u0131m\u0131na varamazlar, aksine \u00f6zg\u00fcr olduklar\u0131 san\u0131s\u0131 i\u00e7indedirler. Bu durum ancak keskin bir ele\u015ftirel duru\u015f arac\u0131l\u0131\u011f\u0131yla a\u015f\u0131labilir. Bundan kas\u0131t tiyatroda ve daha da \u00f6nemlisi ya\u015famda bir \u00f6zne olarak durabilmektir. Tersine, hi\u00e7bir \u015fey bilmedi\u011fimize inand\u0131r\u0131ld\u0131\u011f\u0131m\u0131z bu toplumsal yap\u0131lanma i\u00e7inde biz, ele\u015ftirel duru\u015fumuzu ele\u015ftirmen ad\u0131 verilen ki\u015filere ihale etmi\u015f durumday\u0131z. Birileri bizim ad\u0131m\u0131za d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcr, ele\u015ftirir ve biz de bunlar\u0131 benimseriz. Bu belirlenmi\u015f ili\u015fkiler yuma\u011f\u0131 bizi sessizlik k\u00fclt\u00fcr\u00fcne g\u00f6men totaliter ara\u00e7lardan biridir ve sesimizi k\u0131smak i\u00e7in, bizi susturmak i\u00e7in i\u015fler. Bu s\u00f6yleyecek s\u00f6z\u00fc olmayan bir kitlenin de kolayca i\u015fine gelebilecek bir durumdur. Bug\u00fcn tiyatronun yapmas\u0131 gereken ise, bu ili\u015fkileri k\u0131r\u0131p, seyircisi ile do\u011frudan s\u00f6yle\u015fmesidir. <\/p align=\"justify\">\r\n
Geleneksel yap\u0131 i\u00e7erisinde ele\u015ftiri mekanizmas\u0131, \u00f6zne ile eylem (tiyatro) aras\u0131na girerek uzakl\u0131\u011f\u0131 daha da katlar. Bu ele\u015ftirinin t\u00fcmden gereksizli\u011fi anlam\u0131na gelmez, ancak geleneksel s\u0131n\u0131rlar\u0131n d\u0131\u015f\u0131na \u00e7\u0131kmas\u0131 gerekti\u011fi anlam\u0131na gelir. Geleneksel ele\u015ftiri, i\u00e7inde hem bir sorunu, hem de bir sorunsal\u0131 bar\u0131nd\u0131r\u0131r. Sorunsal olarak ele\u015ftiri, onun var olan formlardan ve normlardan hareket etmesi sonucunda yeni olan\u0131 b\u00fct\u00fcn\u00fcyle ku\u015fatamamas\u0131d\u0131r; \u00e7\u00fcnk\u00fc, yeni olan genel ge\u00e7er normlarla a\u00e7\u0131klanamaz. Bu noktada olas\u0131 en iyi yakla\u015f\u0131m ele\u015ftirmenin bizzat kendini ele\u015ftiri s\u00fczgecinden ge\u00e7irmesi olabilir. Ancak ele\u015ftirel bir duru\u015f manip\u00fclasyonun \u00f6n\u00fcne ge\u00e7ebilir. Sorun olarak ele\u015ftiri ise, tamamen gerici bir alanda mevzilenir ve totaliter hiyerar\u015fik ili\u015fkileri g\u00fc\u00e7lendirir. Bu ba\u011flamda ele\u015ftiri, ba\u015fkalar\u0131n\u0131n \u00fczerinde bir hakimiyet kurarak entelekt\u00fcel prestij sa\u011flaman\u0131n bir arac\u0131 haline de gelebilir. \u00dcstelik g\u00fcn\u00fcm\u00fczde, bir eseri izlemeye gerek duyulmadan, program dergilerinden hareketle belirli bir \u015fablon do\u011frultusunda yaz\u0131lan ele\u015ftirilerin varl\u0131\u011f\u0131 (\u00f6zellikle de bu i\u015fe ciddiyetle e\u011filen ele\u015ftirmenler a\u00e7\u0131s\u0131ndan) olduk\u00e7a can s\u0131k\u0131c\u0131d\u0131r. (Sizi temin ederim program dergilerinin Zuluca ya da Urduca yaz\u0131lmas\u0131 bile bir \u00e7\u00f6z\u00fcm olmayacakt\u0131r, zira bu \u015fah\u0131slar\u0131n yetenek ve dehalar\u0131 bu t\u00fcr k\u00fc\u00e7\u00fck sorunlar\u0131 a\u015fabilecek niteliktedir.) Bu ba\u011flam\u0131yla ele\u015ftiri mekanizmas\u0131 g\u00fcnl\u00fck ya\u015fam\u0131n g\u00fcd\u00fcleyici yap\u0131s\u0131n\u0131 yeniden \u00fcretmekten ba\u015fka bir i\u015fe yaramaz. Asal olan izleyiciye ele\u015ftirel duru\u015fun a\u015f\u0131lanmas\u0131 olmal\u0131d\u0131r. <\/p align=\"justify\">\r\n
K\u0131saca tiyatronun ne olmamas\u0131 gerekti\u011fi ortadad\u0131r. Sorun ne olmas\u0131 gerekti\u011fi \u00fczerinde d\u00fc\u011f\u00fcmlenmekte. Kendine acilen akacak ba\u015fka bir kanal bulmak durumundad\u0131r. Bu ise d\u00fcnyay\u0131 iyi okuyabilen ve tiyatroyu \u00f6ncelikle\/\u00f6ncelikli bir beklenti i\u00e7inde yapmayan (para kazanmak, \u00fcnl\u00fc olmak, memuriyetini s\u00fcrd\u00fcrmek vb.) insanlar\u0131n varl\u0131\u011f\u0131n\u0131 gerektirir. Var olan gelenek\u00e7i tiyatroya bakt\u0131\u011f\u0131m\u0131zda ilk elden g\u00f6z\u00fcm\u00fcze \u00e7arpanlar \u015funlard\u0131r: ataerkilizm, otorite, hiyerar\u015fi ve merkeziyet\u00e7ilik. B\u00fct\u00fcn bunlar tiyatronun yap\u0131lanmas\u0131ndan, \u00fcretilmesine, sergilenmesine ve de\u011ferlendirilmesine kadar uzan\u0131r. Bu y\u00f6n\u00fcyle de egemen ideolojiye eklemlenir. Bunun kar\u015f\u0131l\u0131\u011f\u0131nda ise tiyatroya i\u00e7kin b\u00fct\u00fcn totaliter ili\u015fkileri k\u0131rmak gerekir: Metinden y\u00f6netmene, \u00f6yk\u00fcden karaktere, oyuncuya varana kadar. Son noktada da izleyicisine kendi s\u00f6z\u00fcn\u00fc s\u00f6yleyebilen, etkin, merakl\u0131 ve ele\u015ftirel bir \u00f6zne olma olana\u011f\u0131 vermelidir. <\/p align=\"justify\">\r\n
\r\n
(*) \u00c7eviri sevgili arkada\u015f\u0131m, g\u00fczel insan Dr. Zerrin Yan\u0131kkaya\u2019ya ait. <\/p align=\"justify\">\r\n
\r\n
\u0130mlas\u0131z- Say\u0131 6 (Mart-Nisa 2004)<\/i>\r\n\u0130mlas\u0131z- Say\u0131 7 (May\u0131s-Haziran 2004)\r\n
","category":"i_am_writing","writer":"Hakan Altun","image_dir":"","brosur_name":"","user_id":"0","header_image":"","production_image_td":""}